1. Tổng Quan
1.1. Lịch sử hình thành & phát triển
Ngành giấy là một trong những ngành được hình thành từ rất sớm tại Việt Nam, khoảng năm 284. Từ giai đoạn này đến đầu thế kỷ 20, giấy được làm bằng phương pháp thủ công để phục vụ cho việc ghi chép, làm tranh dân gian, vàng mã…
Năm 1912, nhà máy sản xuất bột giấy đầu tiên bằng phương pháp công nghiệp đi vào hoạt động với công suất 4.000 tấn giấy/năm tại Việt Trì. Trong thập niên 1960, nhiều nhà máy giấy được đầu tư xây dựng nhưng hầu hết đều có công suất nhỏ (dưới 20.000 tấn/năm) như Nhà máy giấy Việt Trì; Nhà máy bột giấy Vạn Điểm; Nhà máy giấy Đồng Nai; Nhà máy giấy Tân Mai v.v. Năm 1975, tổng công suất thiết kế của ngành giấy Việt Nam là 72.000 tấn/năm nhưng do ảnh hưởng của chiến tranh và mất cân đối giữa sản lượng bột giấy và giấy nên sản lượng thực tế chỉ đạt 28.000 tấn/năm.
Năm 1982, Nhà máy giấy Bãi Bằng do Chính phủ Thụy Điển tài trợ đã đi vào sản xuất với công suất thiết kế là 53.000 tấn bột giấy/năm và 55.000 tấn giấy/năm, dây chuyền sản xuất khép kín, sử dụng công nghệ cơ-lý và tự động hóa. Nhà máy cũng xây dựng được vùng nguyên liệu, cơ sở hạ tầng, cơ sở phụ trợ như điện, hóa chất và trường đào tạo nghề phục vụ cho hoạt động sản xuất. Ngành giấy có những bước phát triển vượt bậc, sản lượng giấy tăng trung bình 11%/năm trong giai đoạn 2000 – 2006; tuy nhiên, nguồn cung như vậy vẫn chỉ đáp ứng được gần 64% nhu cầu tiêu dùng (năm 2008) phần còn lại vẫn phải nhập khẩu. Mặc dù đã có sự tăng trưởng đáng kể tuy nhiên, tới nay đóng góp của ngành trong tổng giá trị sản xuất quốc gia vẫn rất nhỏ.
Hình 1: Đóng góp của giá trị sản xuất ngành giấy trong GDP
1.2. Các sản phẩm giấy
Tùy theo mục đích sử dụng khác nhau sản phâm giấy được chia thành 4 nhóm:
• Nhóm 1: Giấy dùng cho in, viết (giấy in báo, giấy in và viết…
• Nhóm 2: Giấy dùng trong công nghiệp (giấy bao bì, giấy chứa chất lỏng …)
• Nhóm 3: Giấy dùng trong gia đình (giấy ăn, giấy vệ sinh…)
• Nhóm 4: Giấy dùng cho văn phòng (giấy fax, giấy in hóa đơn…)
Hiện nay ở Việt Nam chỉ sản xuất được các loại sản phẩm như giấy in, giấy in báo, giấy bao bì công nghiệp thông thường, giấy vàng mã, giấy vệ sinh chất lượng thấp, giấy tissue chất lượng trung bình… còn các loại giấy và các tông kỹ thuật như giấy kỹ thuật điện-điện tử, giấy sản xuất thuốc lá, giấy in tiền, giấy in tài liệu bảo mật vẫn chưa sản xuất được.
1.3. Cơ cấu theo sở hữu
Cuối năm 2007, toàn ngành có trên 239 nhà máy với tổng công suất đạt 1,38 triệu tấn/năm; 66 nhà máy sản xuất bột giấy, tổng công suất 600.000 tấn/năm. Hiện nay Việt Nam có khoảng gần 500 doanh nghiệp giấy tuy nhiên đa phần là các doanh nghiệp nhỏ, hộ sản xuất cá thể. Toàn ngành chỉ có hơn 90 doanh nghiệp có công suất trên 1.000 tấn/năm
2. Nguyên liệu giấy
2.1. Các loại nguyên liệu giấy
Nguyên liệu chính để sản xuất bột giấy là sợi xenluylô có hai nguồn chính là từ gỗ và phi gỗ. Bên
cạnh đó giấy loại đang ngày càng trở thành nguồn nguyên liệu chủ yếu trong sản xuất giấy
• Bột giấy từ nguyên liệu nguyên thủy (gỗ hay phi gỗ)
o Nguyên liệu từ gỗ là các loại cây lá rộng hoặc lá kim.
o Nguyên liệu phi gỗ như các loại tre nứa, phế phẩm sản xuất công-nông nghiệp như rơm
rạ, bã mía và giấy loại. Nguyên liệu để sản xuất bột giấy từ các loại phi gỗ có chi phí sản
xuất thấp nhưng không phù hợp với nhà máy có công suất lớn do nguyên liệu loại này
được cung cấp theo mùa vụ và khó khăn trong việc cất trữ.
Tại Việt Nam năng lực sản xuất bột giấy mới chỉ đáp ứng được ½ nhu cầu sản xuất giấy. Do
đó ngành công nghiệp giấy luôn phải phụ thuộc vào nguồn bột giấy nhập khẩu. Hiện nay chỉ
có Công ty Giấy Bãi Bằng và Công ty cổ phần Giấy Tân Mai chủ động đáp ứng được khoảng 80%
tổng số bột cho sản xuất giấy của mình.
Ngành giấy Việt Nam cũng không có các doanh nghiệp sản xuất bột thương mại, chỉ có các doanh
nghiệp sản xuất bột phục vụ cho việc sản xuất giấy của chính doanh ng
hiệp đó.
• Bột giấy từ giấy loại
Giấy loại ngày càng được sử dụng nhiều làm nguyên liệu cho ngành giấy do ưu điểm tiết kiệm
được chi phí sản xuất. Giá thành bột giấy từ giấy loại luôn thấp hơn các loại bột giấy từ các loại
nguyên liệu nguyên thủy vì chi phí vận chuyển, thu mua và xử lý thấp hơn. Tính trung bình sản
xuất 1 tấn giấy từ giấy loại tiết kiệm được 17 cây gỗ và 1.500 lít dầu so với sản xuất giấy từ
nguyên liệu nguyên thủy. Hơn nữa, chi phí đầu tư dây chuyền xử lý giấy loại thấp hơn dây chuyền sản xuất bột gỗ từ các nguyên liệu nguyên thủy. Bên cạnh đó sản xuất giấy từ giấy loại có tác
động bảo vệ môi trường. Tính trung bình sản xuất giấy từ bột tái sinh giảm được 74% khí thải và
35% nước thải so với sản xuất giấy từ bột nguyên (Tạp chí công nghiệp tháng 12/2008).
So với bột giấy làm từ nguyên liệu nguyên thủy, bột giấy tái chế có chất lượng kém hơn do đó
không thể sử dụng để sản xuất các loại sản phẩm chất lượng cao như các loại bao bì yêu cầu độ
bền và độ dai lớn.
Nguồn giấy loại được cung cấp từ 2 nguồn là thu gom hay nhập khẩu. Giấy loại nhập khẩu vào
Việt Nam chủ yếu được nhập từ Mỹ, Nhật, Nhật Bản và New Zealand. Nguồn thu gom trong nước
chủ yếu qua đồng nát là những người thu gom riêng lẻ lùng sục từng ngõ ngách, các công ty vệ
sinh, những người bới rác, các trạm thu mua trung gian. Hiện nay chưa có công ty chuyên doanh
giấy thu hồi do đó việc thu gom và tái chế diễn ra khá tự phát. Hơn nữa nhà nước chưa có chính
sách khuyến khích thu gom cũng như chưa có hành lang pháp lý điều hành hoạt động này do đó tỉ
lệ thu hồi giấy đã qua sử dụng ở Việt Nam rất thấp chỉ khoảng 25% so với 38% ở Trung Quốc hay
65% ở Thái Lan.
2.2. Vùng nguyên liệu cho các nhà máy giấy
Khả năng đáp ứng nhu cầu thấp và không đồng đều. Vùng nguyên liệu tập trung chủ yếu ở miền
Bắc và miền Trung trong khi năng lực sản xuất lại tập trung phần lớn ở miền Nam.
Tổng diện tích vùng nguyên liệu (bao gồm: rừng tự nhiên, rừng trồng, đất trống đồi núi trọc) của
Việt Nam là 1,548 ngàn ha và tập trung chủ yếu ở Đông Bắc Bộ và Tây Nguyên. Tuy nhiên hiện
nay khả năng cung cấp của rừng hiện tại trên thực tế còn khá thấp do phần lớn các địa phương
chưa tận dụng được hết diện tích đất trống đồi núi trọc. Diện tích đất phù hợp chiếm dưới 70%
tổng diện tích vùng nguyên liệu của các khu vực. Trong đó, khả năng cung ứng so với tổng nhu
cầu hiện tại là không đồng đều và ở mức thấp. Tỉnh Hòa Bình hiện đang là nơi có khả năng cung
ứng tốt nhất (72% nhu cầu khảo sát), xếp thứ 2 là Thanh Hóa (70,1%), các tỉnh thành phố còn lại
khả năng cung ứng thấp hơn chỉ từ 2 – 63,5% và không đồng đều.
Theo qui hoạch, vùng nguyên liệu cho ngành giấy tập trung phát triển ở 6 vùng bao gồm: Trung
Tâm Bắc Bộ, Thanh Hóa, Duyên Hải Trung Bộ, Đông Bắc, Tây Bắc, Bắc Tây Nguyên với tổng diện
tích rừng 763 ngàn ha. Phấn đấu đến năm 2020 sẽ đáp ứng được nhu cầu nguyên liệu cho tổng
công suất toàn ngành là 1.536 ngàn tấn/năm với 2 vùng nguyên liệu chính là Trung Tâm Bắc Bộ
và Duyên Hải Trung Bộ. Một điểm đáng lưu ý là, trong khi vùng nguyên liệu đều tập trung ở Miền
Bắc và Miền Trung thì năng lực sản xuất giấy tập trung lớn nhất ở Miền Nam. Do vậy, các nhà
máy sản xuất bột từ nguyên liệu nguyên nguyên thủy tại Miền Nam hiện nay đang gặp vấn đề về
nguồn nguyên liệu. Các doanh nghiệp chỉ tập trung sản xuất bột từ giấy phế liệu. Các nhà máy
giấy tại Miền Nam cũng phải nhập khẩu bột giấy với số lượng lớn do ở Việt Nam chưa có doanh
nghiệp sản xuất bột giấy thương mại.
2.3. Biến động giá bột giấy
Sản xuất giấy bằng nguyên liệu bột giấy từ gỗ, chi phí nguyên liệu chiếm từ 45%-65% giá thành
sản phẩm 1
. Cùng với việc hàng năm các doanh nghiệp giấy Việt nam phải nhập khẩu một lượng
bột giấy lớn thì việc biến động giá bột giấy có ảnh hưởng rất lớn đến tình hình sản xuất kinh doanh
của các doanh nghiệp giấy trong nước.
Từ tháng 12/2005 đến tháng 7/2008 giá bột giấy liên tục tăng. Tuy nhiên bắt đầu từ tháng 8/2008
dưới ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu với hàng loạt dây chuyền sản xuất bột
bị đóng cửa, tiêu dùng giấy giảm sút trầm trọng đã đẩy giá bột giấy vào sự suy giảm chưa từng có,
tốc độ ngày càng nhanh hơn, giá bột giấy chạm đáy vào T2/2009 thấp hơn cả giá bột giấy vào
năm 2005.
Bắt đầu từ tháng 3/2009 giá bột giấy thế giới có xu hướng phục hồi do nhu cầu của Trung Quốc
tăng cao. 6 tháng đầu năm nhập khẩu bột của Trung Quốc đã đạt 7 triệu tấn, tăng 41% so với
cùng kỳ năm trước. Đến tháng 7 năm 2009 giá bột giấy các loại đã tăng tối thiểu 20% so với mức
đáy trước đó, tuy nhiên vẫn thấp hơn nhiều so với mức đỉnh vào hồi tháng 8/2008. Các chuyên gia
dự báo rằng giá bột giấy trong những tháng tới có khả năng tiếp tục tăng lên do nhu cầu tích trữ
bột của Trung Quốc tiếp tục tăng cao nhằm dự trữ bột cho các nhà máy xeo giấy mới sẽ hoạt động
vào năm 2010 và việc ngưng sản xuất của nhiều nhà máy bột trước đây đã dẫn đến tính trạng
khan hiếm bột.
2.4. Các dự án mở rộng năng lực sản xuất bột giấy
Hàng loạt các dự án bột đang được triển khai đầu tư. Lượng bột nhập khẩu dự kiến sẽ giảm do
nhu cầu trong nước giảm và một số dự án lớn cũng đi vào hoạt động.
Theo kế hoạch đến năm 2012 hàng loạt dự án sản xuất bột lớn, cả bột hóa (bột nấu tẩy cho sợi
dài) và bột cơ (bột mài) đồng loạt đi vào hoạt động, khi đó năng lực sản xuất bột giấy toàn ngành
sẽ tăng rất cao. Năm 2008 Việt Nam nhập khẩu khoảng 155.000 tấn bột các loại và năm 2009
lượng bột nhập được dự đoán sẽ giảm do nhu cầu trong nước giảm và một số dự án lớn đi vào
hoạt động.
Theo hiệp hội giấy Việt Nam (VPPA) năng lực sản xuất bột của Việt Nam năm 2008 đã tăng thêm
20.000 tấn. Từ năm 2009 đến cuối năm 2011 hàng loạt dự án lớn sẽ đi vào hoạt động, năng lực
sản xuất bột của ngành giấy Việt Nam sẽ tăng thêm 1,9 triệu tấn vào năm 2011. Theo tính toán
của VPPA, năm 2011 tổng năng lực sản xuất của ngành giấy là 2,2 triệu tấn bột trong khi tiêu dùng
trong nước dự kiến là 1,6 triệu tấn năm 2015. Do đó Việt Nam hoàn toàn có thể xuất khẩu bột giấy
vào tương lai không xa.
Nhìn chung từ 2009 đến 2011, công suất các nhà máy giấy của Việt Nam hiện nay sẽ tăng thêm
khoảng 100 – 330 nghìn tấn bột/năm.
2.5. Trình độ công nghệ ngành giấy Việt Nam - Ảnh hưởng đến môi trường và năng
lực cạnh tranh
Nhìn chung trình độ công nghệ của ngành giấy Việt Nam rất lạc hậu. Điều này gây ra ô nhiễm môi
trường trầm trọng và cũng làm giảm năng lực cạnh tranh của ngành giấy.
Hiện nay ở Việt Nam có 3 phương pháp sản xuất bột giấy chính là phương pháp sử dụng hóa
chất, phương pháp cơ-lý, phương pháp tái chế giấy loại, đều là các phương pháp sử dụng nhiều
hóa chất, năng lượng tạo ra sản phẩm sản xuất giấy in báo, sản phẩm không đòi hỏi chất lượng
cao v.v. Công nghệ sản xuất bột giấy bao gồm công nghệ bột sulfat tẩy trắng, công nghệ sản xuất
bột theo phương pháp hóa nhiệt cơ, và phương pháp xút không thu hồi hóa chất, hoặc công nghệ
sản xuất theo phương pháp kiềm lạnh – đều là công nghệ lạc hậu và dẫn tới các vấn đề về môi
trường.
Theo số liệu thống kê cả nước có gần 500 doanh nghiệp sản xuất giấy nhưng chỉ có khoảng 10%
doanh nghiệp đạt tiêu chuẩn môi trường cho phép, còn hầu hết các nhà máy đều không có hệ
thống xử lý nước thải hoặc có nhưng chưa đạt yêu cầu nên gây ra các vấn nạn về môi trường
trầm trọng. Theo thống kê nước thải ở các cơ sở công nghiệp giấy và bột giấy ở Việt Nam có độ
pH trung bình 9-11, chỉ số nhu cầu ôxy sinh hóa (BOD), nhu cầu oxy hóa học (COD) cao, có thể
lên đến 700mg/l và 2.500 mg/l. Hàm lượng chất rắn lơ lửng cao gấp nhiều lần giới hạn cho phép.
Đặc biệt nước thải có chứa cả kim loại nặng, phẩm màu, xút. Lượng nước thải này gây ô nhiễm
trầm trọng môi trường xung quanh.
Về công nghệ sản xuất giấy, từ năm 1998, hầu hết các doanh nghiệp sản xuất giấy in viết ở Việt
Nam đã chuyển sang công nghệ xeo giấy trong môi trường kiềm tính, nhờ vậy chất lượng sản
phẩm được nâng lên, tiết kiệm được nguyên vật liệu nhưng trong sản xuất giấy bao bì vẫn sử
dụng công nghệ xeo giấy trong môi trường axít là phương pháp đơn giản và lạc hậu.
Bên cạnh đó quy mô sản xuất của các doanh nghiệp giấy còn nhỏ. 46% doanh nghiệp công suất
dưới 1.000 tấn/năm, 42% công suất từ 1.000-10.000 tấn/năm, chỉ có 4 doanh nghiệp công suất
trên 50.000 tấn/năm . Công suất trung bình của Việt nam là 5.800 tấn giấy và 13.000 tấn bột/năm
thấp hơn rất nhiều so với công suất trung bình của các nước có nền công nghiệp giấy phát triển
như Đức, Phần Lan và thấp hơn so với các nước có trình độ phát triển tương đương như Thái Lan
và Indonesia.
Bên cạnh đó công nghệ lạc hậu cũng gây lãng phí nguyên vật liệu, tăng cao chi phí sản xuất làm
giảm năng lực cạnh tranh của ngành giấy. Theo một ngiên cứu của chuyên gia trong ngành, hiệu
quả qui mô trung bình của các doanh nghiệp sản xuất bột giấy và các loại giấy khác, giấy in và
viết, giấy vàng mã và bìa tương ứng là 57%, 77%, 81%, 70,2% và 91%2
.
3. Cung – cầu nội địa
Mặc dù đầu tư vào ngành giấy tăng mạnh trong các năm qua nhưng sản xuất trong nước vẫn
chưa đủ đáp ứng nhu cầu, nhất là ở những nhóm sản phẩm tiêu thụ nhiều và doanh nghiệp Việt
Nam vẫn chưa sản xuất được sản phẩm giấy bao bì, giấy in viết chất lượng cao. Tốc độ tăng nhu
cầu tiêu dùng cao hơn tốc độ tăng của sản xuất vì vậy tỷ trọng nhập khẩu vẫn cao và tăng qua các
năm.
Do máy móc cũ, công nghệ lạc hậu, nên nhiều nhà mày giấy ở Việt Nam không sản xuất được hết
công suất, vì vậy, khả năng đáp ứng tiêu dùng nội địa càng thấp và tỷ trọng nhập khẩu càng cao
3.1. Sản xuất giấy trong nước
Giấy bao bì chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu ngành giấy của Việt Nam; thứ hai là các nhóm
giấy in và giấy viết, xếp sau đó lần lượt là giấy vàng mã, giấy tissue và giấy báo.
Với nhóm giấy làm bao bì và nhóm giấy in và giấy viết, giấy in báo các doanh nghiệp trong nước
mới chỉ cung cấp được các sản phẩm chât lượng thấp, các sản phẩm chất lượng cao đều phải
nhập khẩu, khối lượng nhập khẩu lớn. Mảng giấy tissue, các doanh nghiệp cơ bản chiếm lĩnh
được thị trường nội địa và xuất khẩu một phần. Giấy vàng mã chủ yếu là xuất khẩu. Như vậy trong
những năm tới, triển vọng phát triển tiềm năng sẽ nằm ở mảng phân khúc giấy in báo, giấy in viết
và giấy làm bao bì. Tại mảng sản phẩm giấy Tissue cạnh tranh sẽ ngày càng gay gắt hơn do trong
thời gian qua nhiều cơ sở sản xuất giấy đã tập trung phát triển sản phẩm này.
Tổng công suất năm 2008 của cả nước đạt 1.371 ngàn tấn cao gấp 2 lần tổng công suất năm
2000. Năm 2008 sản lượng sản xuất giấy đạt 1.110,7 ngàn tấn, giảm nhẹ 1,4% so với năm 2007
do nhu cầu tiêu thụ giấy bị hưởng bởi khủng hoảng kinh tế và hoạt động nhập khẩu tăng mạnh do
thuế nhập khẩu giấy giảm từ 5% xuống 3%. Mặc dù vậy, tổng sản lượng sản xuất giấy năm 2008
vẫn cao gấp 2 lần so với năm 2000. Tính trung bình trong giai đoan 2000-2008, sản lượng sản
xuất giấy tăng khoảng 16%/năm, trong đó mảng giấy bao bì – nhóm sản phẩm chiếm tỷ trọng lớn
nhất trong tổng sản lượng ngành giấy - có tốc độ tăng trưởng cao nhất với tốc độ tăng trung bình
27%, giấy Tissue tăng 22%, giấy in viết tăng 11,6%, giấy in báo tăng 8,95% và giấy vàng mã tăng
1,4%.
Hiện nay một số công ty sản xuất giấy lớn như Tổng Công Ty Giấy Việt Nam, CTCP Giấy Sài Gòn,
CTCP Giấy Tân Mai… có hệ thống phân phối riêng. Thông thường sản phẩm của các công ty này
được phân phối qua nhà phân phối, các đại lý, cửa hàng giới thiệu sản phẩm, hệ thống siêu thị.
Tuy nhiên đa phần các doanh nghiệp sản xuất giấy, đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân có qui
mô nhỏ chưa có kênh phân phối riêng của mình. Theo Hiệp Hội Giấy Việt Nam, hệ thống phân
phối giấy trong nước manh mún, chủ yếu do những đại lý, cơ sở sản xuất nhỏ làm gia công từ giấy
cuộn lớn ra giấy gram, vở tập, giấy văn phòng là những sản phẩm cuối cùng. Các tổ chức, cá
nhân mua giấy cuộn về tự xén và tự tìm hiều thị trường. Các văn phòng lớn thường dùng giấy
nhập ngoại.
3.2. Tiêu thụ giấy nội địa
Cầu lớn hơn cung
Năm 2008, nhu cầu tiêu thụ giấy giảm do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế nhưng bình quân
giai đoạn 2000 - 2008, nhu cầu tiêu dùng giấy của Việt Nam tăng trưởng 16,2% - tương đương tốc
độ tăng trưởng của sản xuất. Tổng nhu cầu giấy năm 2008 đạt hơn 2 triệu tấn, cao gấp khoảng 4
lần 504 ngàn tấn năm 2000.
Về cơ cấu tiêu dùng, giấy bao bì chiếm tỷ trong cao nhất trong tổng cầu về giấy của Việt Nam và
có tốc độ tăng trưởng tương đối cao. Giấy bao bì chủ yếu phục vụ cho ngành công nghiệp đặc biệt
là sản xuất xi măng đang tăng trưởng mạnh tại Việt Nam. Năm 2008 nhu cầu về giấy làm bao xi
măng tăng 10% so với năm 2007 (Hiệp hội giấy Việt Nam). Năm 2008, nhu cầu giấy bao bì tăng
15,8% so với năm 2007. Giấy in viết chiếm tỉ trọng 20,2% trong tổng nhu cầu giấy và đạt tốc độ
tăng trưởng là 8,3% so với năm 2007.
4. Xuất nhập khẩu giấy
4.1. Xuất khẩu giấy
Chủ yếu xuất khẩu những sản phẩm chất lượng trung bình và thấp
Năm 2008 Việt Nam xuất khẩu khoảng 127.000 tấn giấy, giảm 34% so với năm 2007 do nhu cầu
về giấy trên thế giới giảm sút mạnh dưới tác động của cuộc khủng hoảng tải chính toàn cầu.
Chiếm phần lớn trong các mặt hàng giấy xuất khẩu của Việt nam là giấy vàng mã sang thị trường
Đài Loan và Nhật Bản, đây là nhóm giấy sản xuất từ bột kiềm không đòi hỏi chât lượng cao nhưng
gây ô nhiễm môi trường. Ngoài ra Việt Nam cũng xuất được một phần giấy Tissue và giấy in viết
chất lượng trung bình và thấp.
4.2. Nhập khẩu giấy
Do nhu cầu về giấy tăng nhanh hơn năng lực sản xuất nội địa, hàng năm Việt nam phải nhập một
lượng giấy khá lớn. Năm 2008, cả nước nhập khẩu 970,8 tấn giấy các loại chiếm 50% tổng nhu
cầu của cả nước.
Giấy được nhập khẩu vào Việt nam từ rất nhiều nước trên thế giới tuy nhiên hơn 90% giấy được
nhập khẩu từ các nước Châu Á. Ba nước xuất khẩu giấy lớn nhất vào Việt nam là Thái Lan (chiếm
23% khối lượng, 20% giá trị), Đài Loan (19% khối lượng, 20% giá trị) và Indonesia (19% khối
lượng, 20% giá trị); ngoài ra là nhập khẩu từ một số thị trường như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật
Bản, Mỹ v.v.
Về cơ cấu nhập khẩu, giấy bao bì chiếm tỷ trọng cao nhất do nhu cầu của mảng sản phẩm này
tăng cao trong các năm gần đây. Đứng thứ hai là nhóm giấy in viết, chiếm 13% tổng sản lượng
giấy nhập khẩu. Hiện nay có 144 doanh nghiệp nhập khẩu giấy in viết trong đó có khoảng 141
doanh nghiệp là công ty thương mại. Các công ty sản xuất giấy in lớn không tham gia hoạt động
nhập khẩu. Giấy in báo chiếm khoảng 6% trong tổng sản lượng giấy nhập khẩu. Năm 2008 có 23
công ty tham gia nhập khẩu giấy in báo và hầu hết là các công ty thương mại. Cũng như mảng
giấy in viết các doanh nghiệp lớn cũng không tham gia nhập khẩu giấy mà chỉ bán sản phẩm do
mình sản xuất nên không thể chủ động điều tiết thị trường và thường bị hoạt động đầu cơ chi phối
Giấy tissue gia trị nhập khẩu thấp vì sản xuất trong nước đáp ứng được 99% nhu cầu, VN còn là
nước xuất khẩu giấy tissue.
Năm 2008, hoạt động sản lượng giấy nhập khẩu tăng mạnh do thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi
đặc biệt CEPT đối với giấy in báo và giấy in viết giảm từ 5% xuống 3% cùng lúc suy thoái kinh tế
làm giảm nhu cầu tiều dung giấy thế giới dẫn đến giá giấy thế giới giảm mạnh. Các doanh nghiệp
thương mại nhân thời cơ nhập khẩu giấy để tiêu thu trên thị trường trong nước. Đến cuối năm
2008 giá giấy nhập khẩu thậm chí còn rẻ hơn giá giấy sản xuất trong nước đẩy ngành sản xuất
giấy trong nước vào thời kỳ rất khó khăn, không tiêu thụ được hàng. Cuối năm 2008, lượng tồn
kho giấy lên đến 130 ngàn tấn.
5. Thị phần và thị trường
Thị phần của các doanh nghiệp giấy rất phân tán
Ngành giấy Việt Nam khá lụn vụn khi công suất của các nhà máy giấy rất nhỏ, phần lớn dưới
5.000 tấn/năm. Hiện nay chỉ có 3 doanh nghiệp có công suất từ 100.000 tấn năm là công ty giấy
Bãi Bằng, Công ty cổ phần Giấy Tân Mai và Công ty TNHH giấy Chánh Dương. Năng lực sản xuất
giấy và bột giấy tập trung chủ yếu ở Nam bộ và trung tâm Bắc Bộ (chiếm hơn 65% thị phần theo
công suất).
Thị phần của các doanh nghiệp đứng đầu
Trong giai đoạn 2005 – 2008, công suất các nhà máy lớn đều không đổi, hiện nay các dự án mở
rộng năng lực sản xuất đang được tiến hành, khả năng tăng công suất chỉ có thể thực hiện trong
một vài năm tới.
Nhìn chung thị phần của các doanh nghiệp đứng đầu đều giảm xuống qua các năm, do sự gia
nhập ngành của các doanh nghiệp mới cũng như sự cạnh tranh ngày càng tăng của hàng nhập
khẩu
Đối với từng phân khúc sản phẩm cụ thể đều có những doanh nghiệp lớn chiếm lĩnh thị phần.
Mảng giấy in Viết, Tổng công ty giấy Việt Nam chiếm thị phần lớn nhất (26,28%), tiếp theo là công
ty cổ phần giấy Tân Mai (23,7%). Mảng giấy in báo, CTCP giấy Tân Mai chiếm vị trí dẫn đầu với
52,23% thị phần. Công ty giấy Sài Gòn dẫn đầu trong mảng giấy Tissue trong khi công ty TNHH
Chánh Dương chiếm thị phần lớn nhất trong mảng giấy bao bì. Tuy nhiên, ngay trong từng phân
khúc, thị phần các doanh nghiệp dẫn đầu cũng giảm dần do cạnh tranh ngày càng tăng cao.
6. Biến động giá các sản phẩm giấy
Hệ thống phân phối trong ngành giấy do các đại lý và doanh nghiệp gia công chi phối, các doanh
nghiệp sản xuất dường như vẫn rất thụ động trong việc xây dựng và mở rộng kênh phân phối của
riêng mình. Do đó các doanh nghiệp sản xuất giấy khó chủ động trong việc điều tiết giá bán lẻ đặc
biệt khi hàng nhập khẩu có lợi thế về giá hơn, các đại lý có thể dề dàng chuyển đổi nguồn hàng
dẫn đến giá bán của các doanh nghiệp sản xuất giấy trong nước lệ thuộc vào giá nhập khẩu.
Nhìn chung từ năm 2006-2008 giá các loại sản phẩm giấy liên tục tăng cao. Đến cuối năm 2008
đầu năm 2009, dưới tác động của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, giá giấy thế giới giảm
mạnh , giá giấy của các công ty trong nước đã giảm mạnh. Tuy nhiên đến tháng 8/2009, giá các
sản phẩm giấy có xu hướng tăng trở lại sau khi giá bột giấy thế giới tăng, đồng thời nền kinh tế thế
giới có dấu hiệu phục hồi.
Có thể thấy, giấy in báo là loại sản phầm biên động giá nhiều nhất, trong khi sản phẩm giấy bao bì
công nghiệp có dao động giá hẹp hơn.
7. Chính sách thuế và ảnh hưởng của việc gia nhập WTO đối với ngành giấy
Theo hiệp đinh CEPT mức thuế nhập khẩu giấy vào Việt Nam hiện nay đang rất thấp từ 0%-3%.
Theo cam kết WTO đến năm 2012 chúng ta sẽ phải giảm thuế nhập khẩu giấy xướng 20%, hiện
nay đang ở mức 29%. Như vậy, trong tương lai không xa, ngành giấy của Việt nam sẽ không còn
được hưởng chính sách bảo hộ nhiều như hiện nay nữa. Thực tế cho thấy thuế nhập khẩu giảm
tạo áp lực cạnh tranh lớn cho các doanh nghiệp sản xuất giấy. Năm 2008, thuế nhập khẩu giấy
theo CEPT giảm từ 5% xuống 3% và theo cam kết WTO giảm từ 32% xuống còn 20%-25%. Cùng
với sự suy giảm mạnh của giá giấy thế giới dẫn đến thực trạng giá giấy nhập khẩu thấp hơn giá
giấy sản xuất trong nước, khiến cho các doanh nghiệp sản xuất giấy không tiêu thụ được hành và
tồn kho lớn. Do vậy có thế thấy, ngành giấy Việt nam chưa chủ động trong việc hoạt động theo cơ
chế thị trường. Và tương lai không xa, khi nhà nước buộc phải dỡ bỏ dần hàng rào thuế quan, nếu
không kịp thời thay đổi, nâng cao hiệu quả sản xuất, ngành giấy Việt Nam có khả năng thua ngay
trên sân nhà.
Bên cạnh thuế nhập khẩu giấy, các sản phẩm giấy hiện nay chịu mức thuế giá trị gia tăng 5%.
Hiện nay Việt Nam chưa có thuế tài nguyên nên các doanh nghiệp trồng rừng nguyên liệu không
bị đánh thuế tài nguyên mà chỉ phải trả thuế đất
8. Phân tích theo mô hình five forces
9. Phân tích SWOT
Điểm mạnh
• Việt Nam có điều kiện tự nhiên thuận
lợi để phát triển vùng nguyên liệu bột
giấy; và khả năng tận dụng giấy loại
nhờ vào mạng lưới những người thu
mua.
• Tốc độ tăng trưởng cao. Tính trung
bình trong giai đoan 2000-2008, sản
lượng sản xuất giấy tăng khoảng
16%/năm, trong đó mảng giấy bao bì
– nhóm sản phẩm chiếm tỷ trọng lớn
nhất trong tổng sản lượng ngành
giấy - có tốc độ tăng trưởng cao nhất
với tốc độ tăng trung bình 27%.
• Nguồn nhân lực dồi dào và rẻ cũng
là một lợi thế với sự phát triển của
ngành.
Cơ hội
• Nhu cầu sử dụng giấy rất lớn khi nền kinh tế
vẫn tiếp tục phát triển và dân số Việt Nam ngày
càng tăng.
• Năng lực sản xuất còn thấp, công nghệ lạc hậu,
sản xuất trong nước vẫn chưa đáp ứng được
tiêu dùng, đặc biệt là nhóm sản phẩm tiêu thụ
lớn nhất. Hiện nay, sản xuất nội địa mới chỉ đáp
ứng được dưới 60% nhu cầu ở các sản phẩm
tiêu thụ chính là giấy bao bì, giấy in, giấy viết ở
phân khúc chất lượng thấp đến trung bình. Các
loại giấy chất lượng cao vẫn phải nhập khẩu.
• Ngành giấy là ngành vẫn hấp dẫn đầu tư, thu
hút nguồn vốn đầu tư của nước ngoài khi số
lượng doanh nghiệp liên doanh tăng.
Điểm yếu
• Công suất sản xuất giấy và bột giấy
ở Việt nam còn nhỏ so với thế giới
do đó các doanh nghiệp giấy Việt
nam mất đi lợi thế cạnh tranh theo
quy mô.
• Trình độ công nghệ sản xuất bột giấy
và giấy còn lạc hậu dẫn đến tình
trạng sản xuất kém hiệu quả và ô
nhiễm môi trường.
• Các doanh nghiệp chưa chủ động
xây dựng được hệ thống phân phối
của riêng mình.
• Ngành giấy chịu sự điều tiết khá chặt
chẽ của nhà nước, hiện nay giá bán
giấy của Tổng Công Ty giấy Việt
Nam vẫn chịu sự điều chỉnh của
Chính phủ do đó không theo kịp
được biến động của thị trường.
• Các doanh nghiệp giấy hầu hết chưa
chủ động được nguồn nguyên vật
liệu cho sản xuất, tỷ trọng nhập khẩu
bột giấy vẫn là rất cao điều này làm
ảnh hưởng tới sự ổn định cũng như
chi phí sản xuất.
Thách thức
• Phân bổ nguồn nguyên liệu và nhà máy sản
xuất chưa hợp lý. Quy hoạch nguồn nguyên liệu
chủ yếu tập trung ở Miền Bắc và Miền Trung
trong khi năng lực sản xuất giấy và bột giấy tập
trung mạnh nhất ở Miền Nam.
• Các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với sự
cạnh tranh ngày càng khốc liệt của hàng nhập
khẩu, đặc biệt là ở các phân khúc giấy cao cấp,
chúng ta chưa sản xuất được và mảng giấy vệ
sinh nhu cầu gần như bão hòa.
• Ngành giấy đang trong quá trình cổ phần hóa
mạnh mẽ, các doanh nghiệp giấy phải chuyển
từ chế độ bao cấp sang kinh doanh theo cơ chế
thị trường nên bước đầu sẽ có nhiều khó khăn
và thách thức
10. Triển vọng ngành giấy Việt Nam
Nhu cầu tiêu thụ lớn: Trong những năm qua, ngành giấy Việt Nam đã có bước tăng trưởng ổn
định về nhu cầu cũng như năng lực sản xuất giấy. Nền kinh tế Việt nam là nên kinh tế đang phát
triển, có tốc độ tăng trưởng cao hàng năm, dân số Việt Nam lớn và không ngừng ra tăng, thu nhập
trên đầu người cũng có những bước tiến đáng kể trong nhưng năm qua. Ngoài ra, tiêu thụ giấy
bình quân/đầu người của Việt Nam còn rất thấp, mới đạt 20,7kg/người/năm so với mức tiêu thụ
bình quân của châu Á là 50,7kg và của thế giới là 70 kg (2007). Đây là các yếu tố hỗ trợ cho sự
phát triển của ngành giấy Việt nam.
Năng lực sản xuất bột giấy và bột giấy thấp: Thị trường giấy Việt nam còn nhiều khoảng trống,
đặc biệt là phân khúc sản phẩm giấy bao bì và giấy in viết, năng lực sản xuất mới chỉ đáp ứng
được khoảng 50% nhu cầu tiêu dùng nội địa do đó đây là các mảng thị trường phát triển tiềm năng
trong tương lai.
Bên cạnh đó, ngoại trừ 2 doanh nghiệp lớn là Giấy Bãi Bằng và Giấy Tân Mai tự
chủ được khoảng 80% nhu cầu bột cho sản xuất giấy, các doanh nghiệp khác đều phải nhập khẩu
bột giấy. Đây cũng là mảng thị trường tiềm năng phát triển trong tương lai gần.
Bên cạnh đó, Việt Nam có điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển vùng nguyên liệu bột giấy
đồng thời nguồn giấy loại vẫn chưa xây dựng hệ thống thu mua nên tận dụng chưa hiệu quả.
Ngành giấy Việt nam đang trong giai đoạn đầu tư rất nhiều dự án tập trung vào sản xuất bột giấy
và sản phẩm giấy, tập trung vào giấy bao bì và giấy in viết, in báo. Nếu các dự án hiện tại đi vào
hoạt động đúng tiến độ thì đến hết năm 2011 và giả định các dây chuyền cũ chưa bị loại bỏ Việt
Nam hoàn toàn có thể xuất khẩu giấy trong tương lai xa hơn khi chúng ta có lợi thế nằm giữa khu
vực có nhu cầu sử dụng lớn nhất thế giới. Mục tiêu của ngành giấy Việt Nam là phấn đấu đến năm
2010 xuất khẩu đạt 120.500 tấn giấy các loại, đến năm 2015 sẽ xuất khẩu khoảng 2 triệu tấn.
Tổng công suất các dự án sản xuất giấy hiện nay là 2.625 ngàn tấn với thời gian dự kiến hoàn
thành từ 2008 đến 2011 trong đó gồm 8 dự án có công suất dưới 100.000 tấn/năm; 5 dự án công
suất từ 100.000 – 200.000 tấn/năm; 5 dự án công suất trên 200.000 tấn/năm.
11. Thống kê số liệu doanh nghiệp niêm yết
Điều khoản miễn trừ
Tài liệu này do Công ty Chứng Khoán Habubank (“Habubank Securities”), một công ty con trực thuộc Ngân hàng
TMCP Nhà Hà Nội - Habubank phát hành. Các nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở các thông tin tin cậy, nhưng
chúng tôi không có bất cứ cam kết hay đảm bảo gì đối với tính chính xác, hoàn chỉnh của các thông tin trong nghiên
cứu này. Các quan điểm mà chúng tôi đưa ra có thể thay đổi mà không cần thông báo trước. Tài liệu này được phục
vụ mục đích lưu hành rộng rãi. Tất cả các khuyến nghị đưa ra trong tài liệu này đều không nhằm phục vụ các mục
tiêu đầu tư cụ thể, hay nhu cầu riêng của bất kỳ người đọc cụ thể nào. Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp
thông tin, không nhằm thay đổi quyết định của người đọc. Các nhà đầu tư nên được tư vấn về tài chính và pháp luật
để ra các quyết định đầu tư. Habubank Securities không chịu trách nhiệm đối với bất cứ thiệt hại trực tiếp hay gián
tiếp phát sinh từ việc sử dụng hoặc liên quan đến tài liệu này theo bất cứ hình thức nào. Tài liệu này không phải là
một lời đề nghị hay mời gọi mua bán bất cứ loại chứng khoán nào. Bất kỳ ai muốn biết thêm thông tin, kể cả việc làm
rõ bất cứ chi tiết nào trong điều khoản miễn trừ này, hoặc muốn thực hiện giao dịch đối với bất cứ loại chứng khoán
nào đã được đề cập trong tài liệu này vui lòng liên hệ với Habubank Securities để được phục vụ.
Tài liệu này là tài liệu bản quyền tác giả của Habubank Securities. Mọi sao chép trích dẫn thông tin phân tích trong tài
liệu này phải trích dẫn nguồn từ Công ty Chứng Khoán Habubank.
0 comments:
Post a Comment